مفهوم طرح صنعتی
اگر نخواهیم از دید قانون به مسئله نگاه کنیم و به سادگی توضیحی درباره طرح صنعتی بدهیم، باید گفت:
تغییرات فنی یا ظاهری که شامل ویژگی‌های مرتبط با شکل، ساختار، الگوها و تزئینات یک محصول صنعتی یا دست ساز است و در نهایت باعث تولید یک کالای جذاب می‌شود، طرح صنعتی نامیده می‌شود.
مطابق ماده ۲۰ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶، هر ترکیبی از خطوط یا رنگ‌ها و هر شکل سه بعدی با خطوط، رنگ‌ها و یا بدون آن به گونه‌ای که ترکیب یا شکل یک محصول صنعتی یا محصول دستی را تغییر دهد، به عنوان یک طرح صنعتی در نظر گرفته می‌شود. در یک طرح صنعتی، تنها دستیابی به نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری موجب حمایت از این قانون نمی‌شود. در اینجا به مراحل ثبت طرح صنعتی پرداخته خواهد شد.
طرح‌های صنعتی در زمینه‌های گوناگونی از محصولات صنعتی و دست‌ساز استفاده می‌شود. از طراحی‌های نساجی تا کالاهای تفریحی، از ابزارهای فنی و تجهیزات پزشکی تا ساعت‌ها، جواهرات، محصولات لوکس، ابزارهای خانگی، وسایل الکتریکی، خودروها و… همه ممکن است زیر نظر قانون طرح صنعتی قرار گیرند.
نکته مهمی که درباره طرح صنعتی باید توجه داشته باشیم، این است که آن باید اصیل و جدید باشد. طبق ماده ۲۱ قانون ثبت طرح صنعتی، طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که جدید و یا اصیل باشد. یک طرح صنعتی جدید است که از طریق انتشار به صورت قابل توجه و یا از طریق استفاده به هر نحوی قبل از تاریخ اظهارنامه یا بر اساس موارد مختلف قبل از اظهارنامه حق تقدم برای ثبت در هیچ جای جهان فاشی نشده باشد.
ضرورت ثبت طرح صنعتی
یکی از نگرانی‌های طراحان و تولیدکنندگان، سوءاستفاده از طرح‌های آنان است. طراح قادر نیست از تولید محصولات رقابتی توسط رقبا جلوگیری کند، اما می‌تواند از نسخه‌سازی یا سوءاستفاده از خلاقیت خود جلوگیری نماید. زمانی که یک طرح صنعتی به صورت قانونی ثبت شود، مالک برای یک بازه زمانی معین از حمایت قانونی بهره‌مند خواهد شد.
ماده ۲۸ قانون حمایت از اختراعات، طرح‌های صنعتی، علائم و نام‌های تجارتی مصوب ۱۳۸۶ این حقوق را به شرح زیر تعیین می‌کند:
الف- بهره‌برداری از هر طرح صنعتی در ایران، تحت شرط موافقت مالک آن است.
ب- بهره‌برداری از یک طرح صنعتی شامل ساخت، فروش و واردآوردن اقلام حاوی طرح صنعتی است.
ج- مالک طرح صنعتی ثبت شده مجاز است که در صورت انجام افعال مندرج در بند (ب) این ماده یا انجام عملی که معمولاً منجر به نقض آینده حقوق او می‌شود، در دادگاه دعوی را ارائه دهد.
کدام طرح‌های صنعتی قابل ثبت است؟
طرح‌های قابل ثبت، باید مطابق با قوانین و مقررات مرتبط در این زمینه تقاضا شوند و همچنین باید شرایط قانونی را داشته باشند که شامل موارد زیر می‌شود:
- جدید بودن:
طرح صنعتی زمانی جدید است که از طریق انتشار به طور قابل مشاهده یا از طریق استفاده به هر نحوی قبل از تاریخ اظهارنامه یا بر اساس موارد خاص قبل از حق تقدم اظهارنامه برای ثبت در هیچ نقطه‌ای از جهان فاشی نشده باشد. - اصیل بودن:
طرح صنعتی در صورتی اصیل است که به طور مستقل توسط طراح آفریده شده باشد و هیچ گونه کپی یا تقلیدی از طرح‌های موجود نباشد به گونه‌ای که اگر طراح آن وجود نداشته باشد، هرگز آن طرح به وجود نمی‌آمد.
مواردی که قابل حمایت نیستند
- طرح‌های صنعتی که نوآورانه یا اصیل نیستند.
- طرح‌هایی که تنها به دلیل عملکرد فنی محصول ایجاد می‌شوند.
- طرح‌هایی که حاوی نمادها یا نشان‌های رسمی هستند.
- طرح‌هایی که با موازین شرعی، نظم عمومی و اخلاق حسنه تضاد دارند.
- آنچه که قبلا در فنون و صنایع پیش‌بینی شده باشد.
مراحل ثبت طرح صنعتی
ثبت طرح صنعتی از طریق داخل و خارج از کشور انجام می‌شود.
برخی از طرح‌های صنعتی ممکن است توسط مالکان خود در خارج از کشور ایجاد شوند، بنابراین برای ثبت آنها نیاز است از روش‌های قانونی که در ادامه توضیح خواهیم داد، استفاده شود.
مراحل ثبت طرح صنعتی داخل کشور
- مراجعه به سایت اداره مالکیت صنعتی به نشانی iripo.ssaa.ir و تکمیل فرمهای مربوط به ثبت، که به همراه اظهارنامه طرح همراه است.
بارگذاری مدارک مورد نیاز در سایت و ارسال الکترونیکی آنها به همراه فرمهای تکمیل شده به اداره مالکیت صنعتی.
بررسی مدارک توسط اداره ثبت مالکیت صنعتی. در صورت کامل بودن مدارک، طرح صنعتی متقاضی قانونی ثبت می‌شود و در غیر اینصورت برای رفع نقص، متقاضی به ارسال مجدد مدارک دعوت می‌شود.
مراحل ثبت طرح صنعتی خارج کشور
ثبت طرح صنعتی در خارج از کشور به سه روش زیر انجام می‌شود:
- انجام ثبت طرح به صورت ملی:
در این حالت، متقاضی ثبت باید کشور مورد نظر برای ثبت طرح خود را انتخاب کرده و سپس با حضور شخصی یا از طریق وکیل حقوقی، اقدام به ثبت طرح صنعتی خود در آن کشور کند. مدارک مرتبط با ثبت، مطابق با قوانین کشور مبدأ و تایید مراجع مختصر داخلی، پس از ترجمه رسمی، ارسال می‌شود. لازم به ذکر است که این روش همزمان و پرهزینه است. - انجام ثبت طرح به صورت منطقه‌ای:
بر اساس معاهده‌های همکاری منطقه‌ای که بین بسیاری از کشورها جهان منعقد و اجرایی شده است؛ اگر متقاضیان ثبت طرح صنعتی تمایل به انجام این کار در یکی از کشورهای عضو این معاهده‌ها داشته باشند، می‌توانند از حمایت سایر کشورهای عضو نیز بهره‌مند شوند. - انجام ثبت طرح به صورت بین‌المللی:
متقاضیان ثبت طرح صنعتی در سطح بین‌المللی، باید درخواست خود را به سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) که در کشور هلند و در شهر لاهه واقع شده است، ارسال کنند. در این خصوص، تنها اتباع کشورهای عضو این سازمان می‌توانند درخواست خود را به صورت بین‌المللی اعلام و به WIPO ارسال کنند. متأسفانه ایران عضو این پیمان نیست که برای طراحان صنعتی که به ثبت بین‌المللی مالکیت طرح صنعتی خود علاقه دارند، ناخوشایند است.
امتیازاتی که متقاضی پس از ثبت طرح صنعتی دریافت می‌کند
اعطای حق انحصاری به مالک، از نسخه‌برداری غیرمجاز و تقلید توسط افراد ثالث جلوگیری می‌کند و فعالیت تجاری صادقانه و رقابت عادلانه را ترویج می‌دهد. زیبایی و جذابیت محصول می‌تواند به افزایش فروش کمک کند.
ثبت یک طرح ارزشمند باعث بازگشت سرمایه‌گذاری مطلوب می‌شود و مالک با اطمینان از انحصاری بودن طرح، در ارتقاء زیبایی محصول خود دقت بیشتری نشان می‌دهد.
مالک یک طرح صنعتی ثبت شده می‌تواند با واگذاری اجازه بهره‌برداری از طرح به دیگران، برای مدت مشخص از مزایای آن بهره‌مند شود. این به این معناست که طراح می‌تواند با نگاه تجاری به طور مستقیم یا غیرمستقیم در توسعه بازار و تنوع محصولات مشارکت کند.
حقوق ناشی از طرح صنعتی چیست؟
طبق ماده ۲۸ قانون مذکور، حقوق ناشی از ثبت طرح صنعتی و مدت اعتبار آن به شرح زیر است:
- بهره‌برداری از هر طرح صنعتی که در ایران ثبت شده باشد، مشروط به موافقت مالک آن است.
- بهره‌برداری از یک طرح صنعتی ثبت شده شامل ساخت، فروش و وارد کردن اقلام حاوی آن طرح صنعتی می‌شود.
- مالک طرح صنعتی ثبت شده می‌تواند علیه شخصی که بدون موافقت او افعال مذکور در بند (ب) این ماده را انجام دهد یا مرتکب عملی شود که عادتاً موجبات تجاوز آینده را فراهم آورد، در دادگاه اقامه دعوی نماید.
- مدت اعتبار طرح صنعتی پنج سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت آن خواهد بود. این مدت را می‌توان برای دو دوره پنج ساله متوالی دیگر پس از پرداخت هزینه مربوط تمدید نمود. پس از انقضای هر دوره، که از پایان دوره شروع می‌شود، یک مهلت شش ماهه برای پرداخت هزینه تمدید اعطا خواهد شد و همچنین جریمه تأخیر در نظر گرفته خواهد شد.
مراحل ثبت طرح صنعتی
مراحل ثبت طرح صنعتی به این ترتیب است:
متقاضیان ثبت طرح‌های صنعتی باید با مراجعه به سایت مرکز مالکیت صنعتی و ایجاد حساب کاربری، اقدام به تکمیل فرم اظهارنامه و ارسال ضمائم درخواستی کنند. اظهارنامه ثبت طرح صنعتی که به اداره مالکیت صنعتی تسلیم می‌شود، همراه نقشه، عکس و سایر مشخصات گرافیکی کالا که تشکیل دهنده طرح صنعتی هستند و ذکر نوع فرآورده‌هایی که طرح صنعتی برای آنها استفاده می‌شود، خواهد بود.
اگر طرح صنعتی سه بعدی باشد، اداره مالکیت صنعتی می‌تواند نمونه واقعی یا ماکتی از آن را نیز به همراه اظهارنامه درخواست نماید. اظهارنامه مشمول هزینه مقرر برای تسلیم آن خواهد بود. اظهارنامه باید دربردارنده مشخصات طرح باشد و در مواردی که متقاضی همان طراح نیست، اظهارنامه باید به همراه مدرکی باشد که ذی‌حق بودن متقاضی را برای ثبت طرح صنعتی ثابت نماید.
تاریخ اظهارنامه همان تاریخ تسلیم آن به مرجع ثبت الکترونیکی بوده و طرح براساس این تاریخ تحت حمایت قانونی قرار خواهد گرفت. مشروط بر اینکه در زمان تسلیم، اظهارنامه حاوی کلیه اطلاعاتی باشد که شناسایی متقاضی و همچنین نمایش گرافیکی کالای متضمن طرح صنعتی را ممکن سازد.
پس از تکمیل فرم اظهارنامه توسط متقاضی، اظهارنامه مربوطه از طریق سامانه مذکور به کارشناسان جهت بررسی‌های شکلی و موادی ارجاع می‌شود و نتیجه آن نیز از طریق سامانه اعلام می‌شود.
در نهایت، مطابق ماده ۲۹ قانون فوق، هر ذی‌نفعی می‌تواند از دادگاه ابطال ثبت طرح صنعتی را درخواست نماید. در این صورت باید ثابت کند که یکی از شرایط تعریف طرح صنعتی یا یکی از ویژگی‌های آن (جدید و اصیل بودن) رعایت نشده است یا کسی که طرح صنعتی به نام وی ثبت شده، پدیدآورنده آن طرح یا نماینده قانونی او نیست که نتیجه آن ابطال گواهی صادر شده می‌باشد.
نیاز به راهنمایی دارید؟
در این مقاله اشاره کرده‌ایم که طرح صنعتی شامل یک دامنه گسترده از محصولات، از جمله صنعتی، خانگی، اداری، ورزشی، صنایع دستی، مبلمان اداری، لوازم برقی، خودرو و قطعات آن، اقلام لوکس، تزئینی، فرش و لباس، مصنوعات پلاستیکی و حتی بسته‌بندی برخی محصولات، می‌شود. همچنین مراحل ثبت طرح صنعتی را بررسی کرده‌ایم.
در این زمینه، یک قرارداد وجود دارد که موضوع آن انجام طراحی صنعتی توسط طراح در مدت زمان مشخص، به آن به عنوان “قرارداد طراحی صنعتی” اطلاق می‌شود. اگر سوالی درباره مراحل ثبت طرح صنعتی یا مسائل حقوقی مرتبط با آن دارید، می‌توانید از کارشناسان مجرب موسسه حقوقی خیام ثبت مشاوره بخواهید.
